อดเปรี้ยวกินหวาน - ให้ละทิ้งสิ่งที่ไม่ดีนั้นเสีย เพื่อรับเอาสิ่งที่ดีเข้าไว้ ถึงแม้ว่าจะต้องใช้เวลาอดใจรออยู่นาน
อยู่บ้านท่านอย่านิ่งดูดาย ปั้นวัวปั้นควายให้ลูกท่านเล่น - เมื่ออาศัยอยู่บ้านใคร ก็อย่าอยู่เปล่า ควรช่วยทำงานทำการให้เป็นประโยชน์ต่อเขาบ้าง
อัฐยายซื้อขนมยาย - การได้รับประโยชน์หรือได้รับทรัพย์จากผู้ใดผู้หนึ่ง แล้วเอาทรัพย์นั้นมาใช้กับผู้นั้นต่อ
เอาจมูกคนอื่นมาหายใจ - อาศัยความคิดหรือแรงของคนอื่นมาทำงานให้ตน
เอาใจเขามาใส่ใจเรา - สำนวนนี้ มุ่งให้คำนึงว่า ควรจะมีความเห็นใจซึ่งกันและกัน หรือนึกถึงอกเขาอกเราบ้าง ว่าตัวเราจะรู้สึกอย่างไร ถ้าเขาทำอย่างนั้นกับเรา.
เอาทองไปรู้กระเบื้อง - ลดตัวเองลงไปต่อสู้กับคนที่ต่ำศักดิ์กว่า โดยไม่คู่ควรกัน
อ้อยเข้าปากช้าง - สิ่งที่หลุดลอยไปเป็นของคนอื่นแล้ว ก็ย่อมจะสูญหรือไม่มีทางจะได้คืนมาง่าย ๆ
อ้าปากก็เห็นลิ้นไก่ - รู้เท่าทันคำพูดที่พูดออกมา
อาบน้ำต่างเหงื่อ - ทำงานหนัก
อาบน้ำร้อนมาก่อน - เกิดก่อนจึงได้รู้เห็นสิ่งต่างๆมามากกว่า
หมากัดอย่ากัดหมา - คนชั่ว คนชั้นต่ำ หรือพวกอันธพาลคิดร้ายหรือประทุษร้ายเราอย่างใดอย่าทำตอบ แต่ควรหลีกเลี่ยงไปเสีย.
หมาเห่าใบตองแห้ง - คนที่ชอบเอะอะโวยวายเป็นที่อวดตัวว่า ตนเก่งกล้า แต่แท้จริงแล้วกลับเป็นคนขี้ขลาด
หมูจะหาม เอาคานเข้ามาสอด - การที่เข้าไปขัดขวางผลประโยชน์ หรือกิจการของคนอื่นที่เขากำลังจะสำเร็จอยู่แล้ว
หุงข้าวประชดหมา ปิ้งปลาประชดแมว - การทำประชดหรือทำแดกดันที่กลับเป็นผลร้ายแก่ตนเอง
เห็นกงจักรเป็นดอกบัว - เห็นสิ่งที่ไม่ดีเป็นดี หรือเห็นผิดเป็นชอบ
เห็นขี้ดีกว่าไส้ - เห็นคนอื่นดีกว่าญาติพี่น้องของตน
หว่านพืชหวังผล - การลงทุนทำอะไรสักอย่างหนึ่ง ก็ย่อมจะต้องหวังผลประโยชน์ตอบแทน
เหยียบเรือสองแคม - คนที่ทำอะไรไม่ซื่อตรง และเป็นคนเห็นแก่ประโยชน์ส่วนตัว
เหยียบเต่าเต็มตีน - ทำอะไรให้มั่นคงอย่าให้เกิดมีข้อผิดพลาดถึงเสียงานเสียการได้
หาเหาใส่หัว - หาความลำบากมาใส่ตัวเองหรือเอาเรื่องของคนอื่นมาเป็นเรื่องที่ทำให้เกิดความเดือดร้อนแก่ตัวเอง
สอนจระเข้ว่ายน้ำ - การชี้ทางหรือสอนให้คนที่เป็นอยู่แล้วให้เก่งหรือชำนาญขึ้นไปอีก แต่มักมุ่งหมายโดยเฉพาะถึงการสอน หรือแนะนำคนชั่วประพฤติไม่ดีส่วนมาก.
สอนหนังสือสังฆราช - การสอนผู้ที่มีความรู้ดีเป็นเยี่ยมอยู่แล้ว โดยที่ไม่รู้ว่าคนผู้นั้นรู้หรือชำนาญดีกว่าตนเสียอีก
สัญชาติสุนัข อดขี้ไม่ได้ - คนที่ประพฤติชั่ว ถึงจะเอามาอบรมเลี้ยงดูดีอย่างไร ก็อดประพฤติเช่นเดิมไม่ได้
สมภารกินไก่วัด - เป็นสำนวนเปรียบเทียบที่มุ่งหมายโดยเฉพาะ ถึงผู้ชายที่มีตำแหน่งเป็นหัวหน้าหรือผู้บังคับบัญชาที่มีหน้าที่ปกครองดูแลหญิงสาวหลาย ๆ คนภายในบ้านหรือภายในวงงาน แล้วก็ถือโอกาสเกี้ยวพาเอาหญิงสาวเหล่านั้น
สร้างวิมานในอากาศ - การสร้างความฝันว่าตนเองจะต้องได้เป็นใหญ่หรือ มีเงินทองมั่งมีขึ้นแล้วจะทำอย่างนั้นอย่างนี้ให้สมกับที่มีเงิน โดยที่ความใฝ่ฝันนั้นยังไม่แน่ว่าจะได้รับสมจริงหรือเปล่า
สาดน้ำรดกัน - การทะเลาะทุ่มเถียงด่าทอโต้ตอบกันไปมา
สาวไส้ให้กากิน - การที่เอาความลับหรือเรื่องไม่ดีของตนเองหรือของพี่น้องของตนไปเปิดเผยให้คนอื่นฟัง โดยไม่ได้ประโยชน์อะไรแก่ตนเองเลย.
สิบเบี้ยใกล้มือ - อะไรที่ควรจะได้และอยู่ใกล้หรือเป็นสิ่งที่คว้าได้ง่าย ก็ควรจะคว้าไว้ก่อนดีกว่าที่จะมองข้ามไป
สิบปากว่าไม่เท่าตาเห็น
วัวแก่กินหญ้าอ่อน - ชายแก่ที่มีภรรยาสาวคราวลูกคราวหลาน
วัวเคยขา ม้าเคยขี่ - ชายหญิงที่เคยมีสัมพันธ์กันมา ย่อมรู้จิตใจกันดีอยู่แล้ว.
วัวไม่กินหญ้าอย่าขมเขา - อย่าบังคับหรืออย่าฝืนให้เขาทำอะไรในสิ่งที่เขาไม่สมัคใจ.
วัวสันหลังขาด - คนที่มีอะไรพิรุธหรือมีการกระทำไปแล้ว ในทำนองไม่สู่ดี
วัวหายล้อมคอก - เมื่อเกิดเรื่องเกิดราวถึงขั้นเสียหายขึ้นเสียก่อน แล้วจึงค่อยมาคิดแก้ภายหลัง
วัวลืมตีน - สำนวนนี้ ใช้เป็นความหมายเปรียบเทียบถึงคนที่ไม่เจียมตัว หรือมีศักดิ์ต่ำแต่คิดเห่อเหิมจะทำตัวให้เทียมหน้าเขา
วัวเห็นแก่หญ้า ขี้ข้าเห็นแก่กิน - คนที่ตะกละตะกลาม หรือเห็นแก่กินอย่างเดียว มักมุ่งหมายถึงคนชั้นต่ำที่ทำอะไรเห็นแต่ได้เกินไป.
วันพระไม่มีหนเดียว
- วันข้างหน้ายังมีโอกาส
ไว้ใจทาง วางใจคน จนใจเอง
- อย่าไว้ใจทั้งในเรื่องหนทาง หรือการเดินทางและในเรื่องจิตใจของคนอื่น ๆ ให้มากนัก
ว่าแต่เขาอิเหนาเป็นเอง
- ว่าหรือสั่งสอนคนอื่นไม่ให้ทำ แต่กลับทำเอง
สำนวนหมวดอักษร ล
ลงรอยกัน
- เข้ากันได้
ล้ำหน้า
- เกินเลยไปกว่าที่ควร
เล็กพริกขี้หนู
- เล็กแต่มีความสามารถ
ล้วงคองูเห่า
- คนที่ทำอะไรองอาจล่วงล้ำ หรือกล้าเข้าไปทำอะไรแก่ผู้ที่มีอำนาจเหนือกว่า
ละเลงขนมเบื้องด้วยปาก
- คนที่ดีแต่พูดแต่จะให้ทำจริง ๆ กลับทำไม่ได้
เลือดขึ้นหน้า
- โมโห
ลิงหลอกเจ้า
- คนที่ต่อหน้าผู้ใหญ่ก็ทำตัวเรียบร้อย แต่ลับหลังซนเป็นลิงเป็นค่าง
ลางเนื้อชอบลางยา
- แต่ละคนต่างมีรสนิยมแตกต่างกัน หรือไม่ตรงกัน
เลี้ยงช้างกินขี้ช้าง
- ผู้ที่ทำหน้าที่อะไรก็ตามแต่แล้วพลอยได้มีส่วนผลประโยชน์จากหน้าที่ ที่ตนทำอยู่นั้น โดยไม่บริสุทธิ์นัก หรือไปในทำนองที่ไม่ชอบธรรม
ลงเรือแปะ ตามใจแปะ
- เมื่อไปอยู่กับใคร หรือไปอาศัยอยู่บ้านใคร ก็ต้องเกรงใจหรือยอมทำตามเขา
สำนวนหมวดอักษร ร
รวบหัวรวบหาง
- รวบรัดให้สั้น ฉวยโอกาสเมื่อมีช่องทาง
รอดปากเหยี่ยวปากกา
- รอดพ้นจากอันตรายมาได้
รักวัวให้ผูกรักลูกให้ตี
- จะเลี้ยงดูลูกให้ดีต้องดูแลใกล้ชิด ไม่ปล่อยปละละเลย
รักพี่เสียดายน้อง
- ลังเลใจ ตัดสินใจไม่ถูกว่าจะเลือกอย่างไหนดี
เรือล่มในหนองทองจะไปไหน
- คนในเครือญาติแต่งงานกัน ทำให้ทรัพย์มรดกไม่ตกไปอยู่กับผู้อื่น
เรือล่มเมื่อจอด
- มีอุปสรรคเมื่อใกล้จะสำเร็จหรือเสียคนเมื่อแก่
รีดเลือดกับปู
- เคี่ยวเข็ญหรือบังคับเอากับผู้ที่ไม่มีทางจะให้
รำไม่ดีโทษปี่โทษกลอง
- ตนเองทำไม่ถูกไม่ดี แต่กลับไปซัดโทษเอาผู้ร่วมงานหรือผู้อื่น
ราชสีห์สองตัวอยู่ถ้ำเดียวกันไม่ได้
- คนสองคนที่ต่างก็มีอำนาจ หรืออิทธิพลยิ่งใหญ่เท่ากัน ย่อมจะอยู่ร่วมกันไม่ได้
รู้หลบเป็นปลีก รู้หลีกเป็นห่าง
- การรู้จักหลบหลีกเอาตัวรอดจากภัยต่าง ๆ ไปได้
สำนวนหมวดอักษร ม
มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก
- กลับกลอกจนคนอื่นจับไม่ได้
มะนาวไม่มีน้ำ
- พูดเสียงแข็งกระด้างอย่างไม่มีน้ำใจไมตรี
มัดมือชก
- ใช้วิธีบังคับให้จำยอม
มาเหนือเมฆ
- ใช้วิธีการที่เหนือผู้อื่น
ม้าดีดกะโหลก
- มีกิริยาท่าทางกระโดกกระเดกลุกลนไม่เรียบร้อย
เมื่อพีเนื้อหอม เมื่อผอมเนื้อเหม็น
- เวลารวยคนเข้ามาห้อมล้อมประจบประแจง เวลาจน คนพากันตีตัวออกห่าง
มือไม่พายเอาเท้าราน้ำ
- ไม่ช่วยทำงานแล้วยังกีดขวาง ทำให้งานไม่ก้าวหน้า
ไม่รู้จักหัวนอนปลายตีน
- ไม่รู้พื้นเพ ความเป็นมา
ไม่ดูดำดูดี
- เลิกเกี่ยวข้องด้วย
มากหน้าหลายตา
- มากมาย
สำนวนหมวดอักษร ป
ปล่อยเนื้อปล่อยตัว
- ไม่สนใจจะแต่งตัว หรือไม่สงวนตัว
ปล่อยเสือเข้าป่า
- ปล่อยศัตรูไปอาจกลับมาทำร้ายภายหลัง
ปลาข้องเดียวกัน
- คนที่อยู่ร่วมกัน หากมีคนหนึ่งทำไม่ดี ก็พลอยให้คนอื่นเสียไปด้วย
ปลาตายน้ำตื้น
- คนที่ทำพลาดเพราะเหตุเล็กน้อย
ปลาหมอตายเพราะปาก
- คนที่พูดพล่อยจนเป็นอันตรายแก่ตนเอง
ปลาใหญ่กินปลาเล็ก
- คนที่มีอำนาจหรือมีกำลัง เอาเปรียบผู้อ่อนแอกว่า
ปากบอน
- คนที่ชอบพูดฟ้องเรื่องคนอื่น
ปอกกล้วยเข้าปาก
- ทำได้ง่ายหรือสะดวก
ปั้นน้ำเป็นตัว
- โกหก สร้างเรื่องขึ้นมาโดยไม่มีมูลความจริง
ปากว่าตาขยิบ
- พูดว่าไม่ดีแต่กลับสนับสนุนหรือทำสิ่งที่ว่าไม่ดีนั้น
สำนวนหมวดอักษร น
น้ำขึ้นให้รีบตัก
- มีโอกาสดีควรรีบทำ
น้ำท่วมทุ่ง ผักบุ้งโหรงเหรง
- พูดมากแต่ได้เนื้อหาสาระน้อย
น้ำท่วมปาก
- พูดไม่ได้เพราะความจำเป็นบังคับ
น้ำน้อยแพ้ไฟ
- ฝ่ายข้างน้อยย่อมแพ้ฝ่ายข้างมาก
น้ำผึ้งหยดเดียว
- สิ่งเล็กน้อยก็ทำให้เกิดเรื่องใหญ่ได้
น้ำพึ่งเรือเสือพึ่งป่า
- คนเราจำเป็นต้องพึ่งพาอาศัยกันและกัน
นิ้วไหนร้ายตัดนิ้วนั้น
- คนใดไม่ดีก็ตัดออกไปจากหมู่คณะ
เนื้อเต่ายำเต่า
- การเอาทรัพย์สินส่วนตัวที่เป็นกำไรหรือดอกเบี้ยกลับไปลงทุนต่อไปอีกโดยไม่ต้องใช้ทุนเดิม
นกน้อยทำรังแต่พอตัว
- การจะทำสิ่งใดควรทำแต่พอสมฐานะของตนเอง
น้ำลดต่อผุด
- เมื่อหมดอำนาจความชั่วที่ทำไว้ก็ปรากฏ
สำนวนหมวดอักษร ต
ตกนรกทั้งเป็น
ลำบากแสนสาหัส
ตักน้ำรดหัวตอ
- แนะนำพร่ำสอนเท่าไหร่ก็ไม่ได้ผล
ตกเป็นเบี้ยล่าง
ตกเป็นรอง
ตบตา
ลวงให้เข้าใจผิด
ตบหัวลูบหลัง
- ทำหรือพูดให้กระทบกระเทือนใน ในตอนแรก แล้วปลอบใจตอนหลัง
ต่อปาก ต่อคำ
เถียงกันไม่จบสิ้น
ต้นร้าย ปลายดี
- ตอนแรกไม่ดี ไปดีเอาตอนหลัง
ตัวเป็นเกลียว
ขยันทำงาน
ตาร้อน
- อิจฉาริษยา
ตำน้ำพริกละลายแม่น้ำ
- ใช้จ่ายทรัพย์มากมายโดยไร้ประโยชน์
สำนวนหมวดอักษร ด
ดอกพิกุลร่วง
ตัวอย่าง
" ครูถามอะไรก็ไม่ตอบ กลัวดอกพิกุลร่วงหรือยังไง "
ดอกไม้ริมทาง
- หญิงที่ชายเกี้ยวพาราสีได้ง่าย
ดาบสองคม
- สิ่งที่มีทั้งคุณและโทษ
ตัวอย่าง
" เพศศึกษาเป็นความรู้ที่เหมือนดาบสองคม ถ้าสอนให้ดีเด็กก็จะนำความรู้ไปใช้ได้อย่างเหมาะสม แต่ถ้าไม่ระวังเด็กก็อาจจะเอาความรู้นั้นไปใช้ในทางที่ผิด กลับเป็นโทษแก่ตัวเด็กเองได้ "
ดาวล้อมเดือน
ตัวอย่าง
" ดูนายกของเราสิ มีบริวารล้อมหน้าล้อมหลังเป็นดาวล้อมเดือนเลย "
เด็กเมื่อวานซืน
มีความรู้และประสบการณ์น้อย
เด็กอมมือ
- ไม่ประสีประสา
เด็ดดอกฟ้า
- ได้หญิงสูงศักดิ์มาเป็นภรรยา
ได้น้ำได้เนื้อ
- ได้งานมาก
ได้หน้าได้ตา
- ได้ชื่อเสียงเกียรติยศ
ดินพอกหางหมู
- การงานที่คั่งค้างขึ้นเรื่อยๆ
สำนวนหมวดอักษร ช
ชักใบให้เรือเสีย
- พูดหรือทำให้คนอื่นเขวออกไปนอกเรื่อง
ตัวอย่าง
"ครูกำลังสั่งการบ้าน นักเรียนอย่าชักใบให้เรือเสียซิ เรื่องอื่นไว้คุยทีหลัง"
ชักแม่น้ำทั้งห้า
- พูดจาหว่านล้อม ยกยอบุญคุณขอสิ่งประสงค์
ตัวอย่าง
"จะเอาอะไรก้บอกมาตรงๆ ไม่ต้องชักแม่น้ำทั้งห้า ขี้เกียจฟัง"
ชักใย
- บงการอยู่เบื้องหลัง
ชั่วเจ็ดทีดีเจ็ดหน
- ทุกข์สุข ย่อมเกิดขึ้นสลับกันไป
ตัวอย่าง
"อย่าเสียใจไปเลย คราวนี้ขาดทุน คราวหน้าคงได้กำไรคนเรา ชั่วเจ็ดทีดีเจ็ดหน"
ชั่วนาตาปี
- ตลอดไป
ชาติเสือจับเนื้อกินเอง
- ไม่เบียดเบียนใคร
ชายหาบหญิงคอน
- ช่วยกันทำมาหากิน
ช้างเท้าหลัง
- ผู้ที่ต้องเดินตามผู้นำ อาจหมายถึงภรรยาต้องทำตามสามี
ช้างเผือกเกิดในป่า
- ผู้มีปัญหาหรือคนดีนั้นหายาก
ชุบมือเปิบ
- ฉวยโอกาสจากคนอื่นโดยไม่ลงทุน
สำนวนหมวดอักษร จ
จมไม่ลง
- เคยรุ่งเรืองใหญ่โต เมื่อตกอับก็ยังทำตัวเหมือนเดิม ไม่ยอมปรับตัวให้เหมาะกับฐานะของตน
ตัวอย่าง
"สิ้นสามีแล้วภรรยาและลูกๆยังจมไม่ลง ทำตัวเหมือนเดิม ทั้งๆทีไม่มีรายได้อะไร ไม่ช้าคงล้มละลายแน่"
จรกาหน้าหนู
- เข้าพวกกับใครไม่ได้
จระเข้ขวางคลอง
- ทำตัวกีดขวางผู้อื่น จนก่อให้เกิดความรำคราญ
จับดำถลำแดง
- มุ่งอย่างหนึ่งไปได้อีกอย่างหนึ่ง
ตัวอย่าง
"ฉันอุตส่าห์เลือกอย่างดีแล้ว ทำไมจึงจับดำถลำแดงไปหยิบของมีตำหนิมาได้"
จับตัววางตาย
- กำหนดแน่นอนไม่เปลี่ยนแปลง
จับปลาสองมือ
- ทำอะไรหลายอย่างในเวลาเดียวกันอาจไม่สำเร็จซักอย่าง
ตัวอย่าง
"เธอทำงานสำคัญหลายอย่างพร้อมกัน จับปลาสองมือแบบนี้ระวังจะชวดหมด"
จับปูใส่กระด้ง
- ซุกซนไม่อยู่ในระเบียบ
จับพลัดจับผลู
- จับผิดจับถูก ไม่ได้ดังใจ
จับแพะชนแกะ
- ทำอย่างขอไปที ไม่ได้อย่างนี้เอาอย่างนั้น
จับไม่ได้ไล่ไม่ทัน
- ยืนยันหาคนทำผิดไม่ได้
สำนวนหมวดอักษร ง
งงเป็นไก่ตาแตก
- สับสนจนทำอะไรไม่ถูก ไม่เข้าใจเรื่องที่เกิดขึ้น
ตัวอย่าง
"เขาถูกกล่าวหาอย่างรุนแรงว่าเป็นเหตุยุยงภรรยาคู่นั้นแตกแยกกัน ทั้งๆที่เขาไม่รู้เรื่องอะไรเลย เขาจึงงงเป็นไก่ตาแตก"
งอมแงม
- เลิกได้ยาก
งอมพระราม
- ทุกข์เต็มทน
ตัวอย่าง
"เขาเป็นครูอาสาที่ต้องไปทำงานสอนหนังสือเด็กชาวเขาในถิ่นถุรกันดารนานถึง10ปี ต้องทนทุกข์ยากอละอุปสรรคต่างๆ อย่างแสนสาหัสเรียกว่า งอมพระรามเลยทีเดียว"
งูกินหาง
- เกี่ยวกันเป็นวงจนหาที่สิ้นสุดไม่ได้
ตัวอย่าง
"ฉันเบื่อการทวงหนังสือคืนแล้วหละ ทวงคนนี้บอกว่าอยู่ที่คนนั้น ทวงคนนั้นบอกว่าอยู่ที่คนโน้น ไม่สิ้นสุดราวกับงูกินหางเลยทีเดียว"
งูๆปลาๆ
- มีความรู้เล็กๆน้อยๆ ไม่รู้จริง
ตัวอย่าง
"จะให้ไปทำงานกับฝรั่งได้อย่างไร ภาษาอังกฤษของฉันงูๆปลาๆ"
เงาตามตัว
- ผู้ที่ไปไหนมาไหนด้วยกันตลอด หรือ ผลของการกระทำที่เกิดตามติดมาทันที
ตัวอย่าง
"ตั้งแต่คบกันเขาตามฉันทุกฝีก้าวราวกับเงาตามตัว "
เงียบเป็นเป่าสาก
- เงียบสนิท
เงื้อง่าราคาแพง
- ไม่กล้าตัดสินใจ
โง่แกมหยิ่ง
- โง่อวดฉลาด
โง่เง่าเต่าตุ่น
- โง่ที่สุด
ตัวอย่าง
"ครูอย่าไปว่านักเรียนโง่เง่าเต่าตุ่นเชียวนะ เด็กจะเสียกำลังใจ"
สำนวนหมวดอักษร ค
คนดีผีคุ้ม
- คนทำดีมักไม่มีภัย
ตัวอย่าง
"นายอำเภอแหวนเพชรคนนี้ ดูแลราฎรใกล้ชิดไปหาได้ทุกเวลาทั้งกล้าหาญออกปราบโจรจนราบคาบ พวกอันธพาลหาทางเก็บแต่ไม่สำเร็จคล้าดแคล้วทุกที คนดีผีคุ้ม"
คมในฝัก
- ผู้มีความรู้ความสามารถ แต่เมื่อยังไม่ถึงเวลาก้ไม่แสดงออกมาให้ปารกฎ
ตัวอย่าง
"เขาเป็นคนเฉยๆแต่เมื่อแสดงความคิดเห็นออกมาครั้งใดทุกคนยอมรับ นี้แหละคนคมในฝัก"
คลุมถุงชน
- การแต่งงานที่ผู้ใหญ่จัดให้โดยที่ผู้แต่งงานไม่เคยรู้จักกัน และไม่มีโอกาสเลือกคู่ครองเอง
ตัวอย่าง
"ทุกวันนี้การแต่งงานแบบคลุมถุงชนไม่มีแล้วเพราะ พ่อแม่บังคับลูกไม่ได้เหมือนสมัยก่อน"
คว้าน้ำเหลว
- การทำสิ่งใดด้วยความตั้งแล้วไม่สำเร็จ ไม่ได้ผลตามที่ต้องการ
ตัวอย่าง
"ข่าวว่ามีกรุสมบัติของสมัยสงครามโลกครั้งที่สอง ซ้อนอยู่ในถ้ำลิเจียจังหวัดกาญจนบุรี ทำให้มีผู้พยายามไปขุดหาสมบัติเหล่านี้หลายครั้งหลายหน แต่ก็คว้าน้ำเหลวทุกที"
คว่ำบาตร
- ประกาศไม่ยอมคบค้าสมาคมด้วยไม่ร่วมงานด้วย
ตัวอย่าง
"สหประชาชาติประกาศคว่ำบาตรประเทศนั้นกรณีลุกลามประเทศอื่น "
คางคกขึ้นวอ
- คนมีฐานะต่ำต้อย พอได้ดีแล้วก็มักแสดงกิริยาอวดดีลืมตัว
ตัวอย่าง
"แต่ก่อนเคยอยู่สลัมมาด้วยกันแต่พอแต่งงานกับเศรษฐีท่าทางเธอก็เปลี่ยนไป พบหน้าเพื่อนเอก็ทำเชิดหยิ่ง ไม่ยอมทักทายทำเหมือนคางคกขึ้นวอไม่มีผิด"
คาบลูกคาบดอก
-ไม่แน่ว่าจะเป็นอย่างไหน ก่ำกึ่งกันอยู่
ตัวอย่าง
"นักกีฬาคนนั้นชอบเตะฟุตบอลตคาบลูกคาบดอกคือเตะทั้งลูกทั้งคน "
คืบก็ทะเลศอกก็ทะเล
- อย่าประมาททะเลเพราะอาจเกิดอันตรายได้ทุกเมื่อ
ตัวอย่าง
"แต่เผอิญคืนนี้หลับไปแล้วให้เกิดวิตกวิจารณ์ขึ้นมาว่าคืบก็ทะเลศอกก็ทะเลพลาดพลั้งเข้าก็จะอด "
คู่แล้วไม่แคล้วกัน
- คู่ที่เคยสร้างบุญกุศลร่วมกัน เคยเป็นคู่กันมาก่อนย่อมไม่แคล้วคลาดกัน
ตัวอย่าง
"บ่าวสาวคู่นี้มีอุปสรรคมากมายกว่าจะได้แต่งงานกันแต่ทั้งคู่ก็สามารถฟันฝ่าปัญหาต่างๆมาจนมีวันนี้ได้สมกับคำที่ว่า คู่แล้วไม่แคล้วกัน"
คลื่นกระทบฝั่ง
- เรื่องที่เกิดขึ้นอย่างครึกโครม ทำท่าจะเป็นเรื่องใหญ่ แต่แล้วกลับเงียบหายไป
ตัวอย่าง
" คดีนี้ทำท่าจะเป็นคลื่นกระทบฝั่ง อีกสักพักคนก็ลืม"
สำนวนหมวดอักษร ข
ขนทรายเข้าวัด
- ทำบุญทำกุศลโดยวิธีนำ หรือหาประโยชน์เพื่อส่วนรวม
ตัวอย่าง
"คุณหญิงท่านจัดงานคอนเสิร์ตครั้งนี้เพื่อขอรับบริจาคเงินให้มูลนิธิของโรงพยาบาลซึ่งท่านเป็นกรรมการอยู่ด้วย เหมือนขนทรายเข้าวัด ช่วยๆกันไปเถอะ เป็นสาธารณกุศล"
ขนมพอสมกับน้ำยา - เสมอกัน
ตัวอย่าง "พูดกันตรงๆ ฉันว่าคู่นี้มันขนมพอสมกับน้ำยา อย่าไปเข้าข้างคนไหนเลย"
ขนหน้าแข้งไม่ร่วง
- ไม่กระทบกระเทือนถึงเดือดร้อน
ตัวอย่าง
"เธอมีเงินติดกระเป๋าตั้งหลายหมื่น ขอยืมมาซื้อของก่อนซักห้าร้อย ขนหน้าแข้งไม่ร่วงหรอกน่ะ"
ขวานผ่าซาก
- พูดตรงเกินไปโดยไม่เลือกกาลเทศะและบุคคล
ตัวอย่าง
"เขาเป็นคนพูดขวานผ่าซาก เจ้านายจึงไม่โปรด"
ข้าวยากหมากแพง
- สภาวะขาดแคลนเกิดความอดอยาก
ตัวอย่าง
"สมัยสงครามข้าวยากหมากแพง ผู้คนอดอยากล้มตายไปจำนวนไม่น้อย"
ข้าวใหม่ปลามัน
- อะไรที่เป็นของใหม่ถือว่าดี
ตัวอย่าง
"ได้หัวหน้างานคนใหม่อะไรก้ดีไปหมด กำลังข้าวใหม่ปลามัน"
ขี่ช้างจับตั๊กแตน
- ลงแรงมากแต่ได้ผลน้อยไม่คุ้มค่า
ตัวอย่าง
"การประชุมครั้งนี้เหมือนขี่ช้างจับตั๊กแตน เสียงบประมาณไปมากมายแต่หาข้อยุติไม่ได้"
เข้าตามตรอกออกตามประตู
- ทำตามธรรมเนียม ประเพณี
ตัวอย่าง
"ถ้าเขารักลูกจริง ก็ให้สู่ขอตามประเพณี เข้าตามตรอกออกตามประตู พ่อแม่ก็ไม่คิดจะเรียกร้องอะไร"
เข้าเนื้อ
- ขาดทุน เสียเปรียบ
ตัวอย่าง
"ขายของต้องคำนวณต้นทุนให้ดีถ้าตั้งราคาผิดอาจต้องเข้าเนื้อ "
เขียนเสือให้วัวกลัว
- ทำเป็นขู่ให้เสียขวัญหรือเกรงขาม
ตัวอย่าง
"ไม่ต้องเอาคนใหญ่คนโตมาอ้างกับฉัน อย่ามาเขียนเสือให้วัวกลัว ไม่สำเร็จหรอก"
สำนวนหมวดอักษร ก
กบในกะลาครอบ
- คนที่ขาดวิสัยทัศน์มองเห็นแต่สิ่งที่อยู่ใกล้ตัวเท่านั้น
ตัวอย่าง
"เธออยู่แต่ในบ้าน ทีวีก็ไม่ดู หนังสือพิมพ์ก็ไม่ชอบอ่าน เหมือนกบในกะลาครอบ"
กรวดน้ำคว่ำขัน - ตัดขาดไม่คบค้าสมาคนด้วยอีกต่อไป
ตัวอย่าง
"เพื่อนตัวแสบโกงเงินฉันไปเป็นแสนๆ ฉันน่ะกรวดน้ำคว่ำขันเลย"
กระดูกร้องไห้
- การจับตัวฆาตกรมาลงโทษได้หลังจากพบหลักฐานโดยบังเอิญ
ตัวอย่าง
"คดีฆาตกรรมนี้เหมือนกระดูกร้องไห้เลยนะ ใครจะนึกว่าจะจับตัวฆาตกรได้ เรื่องล่วงเลยมาถึงสิบปีแล้ว"
กระต่ายตื่นตูม - ตื่นกลัวเกินกว่าเหตุ
ตัวอย่าง "เธออย่าทำตัวเป็นกระต่ายตื่นตูมไปหน่อยเลย เรื่องมันยังไม่เกิด อาจไม่ร้ายแรงอย่างที่คิดก็ได้"
กระต่ายหมายจันทร์
- ชายที่หลงรักหญิงที่สูงส่งกว่าตนและไม่มีทางที่ความรักจะสมหวัง
ตัวอย่าง
"เขาทำตัวเป็นกระต่ายหมายจันทร์ หลงรักลูกสาวเศรษฐี คงจะสมหวังอยู่หรอก"
กระโถนท้องพระโรง
- ผู้ที่ใครๆก็ใช้งานได้ และเป็นที่ระบายอารมณ์ของทุกคน
ตัวอย่าง
"เอะอะก็มาลงที่ฉัน ฉันไม่ใช่กระโถนท้องพระโรงนะ"
กว่าถั่วจะสุกงาก็ไหม้ - การทำอะไรสองอย่างพร้อมกันโดยไม่รอบคอบหรือชักช้า อาจเกิดความเสียหายได้
ตัวอย่าง "ปัญหายาเสพติดในสถานศึกษากำลังรุนแรงขึ้น น่าจะมีมาตรการเร่งด่วนเพื่อแก้ปัญหานี้ ไม่ใช่มัวแต่รอให้ครูสอนให้นักเรียนตระหนักถึงโทษของยาเสพติด เด็กอาจติดยาไปแล้ว กว่าถั่วจะสุกงาก็ไหม้"
กินน้ำใต้ศอก
- เสียเปรียบ จำต้องเป็นรอง คอบรับเดนคนอื่น
ตัวอย่าง
"ถึงจะรักเขามากแค่ไหนฉันก็ไม่ยอมกินน้ำใต้ศอกใคร "
กินน้ำเห็นปลิง
- ตะขิดตะขวงใจเมื่อจะทำอะไรซักอย่าง
ตัวอย่าง
"จะให้เราเลือกเขาเป็นศิษย์เก่าดีเด่นได้อย่างไร มันเหมือนกินน้ำเห็นปลิงเพราะรู้ทั้งรู้ว่าเขาฉ้อราษฎร์บังหลวง"
เกลือเป็นหนอน
- คนในบ้านหรือพวกเดียวกัน คิดคดทรยศ
ตัวอย่าง
"แผนการที่เราวางไว้ฝ่ายตรงข้ามรู้หมด สงสัยเกลือเป็นหนอน"
1. หมวดร่างกาย
หน้าผาก = พระนลาฎ แก้ม = พระปราง
ตา = พระเนตร นิ้วหัวแม่มือ = พระอังคุฐ
จมูก = พระนาสิก นิ้วชี้ = พระดัชนี
ปาก = พระโอษฐ์ นิ้วกลาง = พระมัชฌิมา
ฟัน = พระทนต์ นิ้วนาง = พระอนามิกา
เขี้ยว = พระทาฐะ นิ้วก้อย = พระกนิษฐา
ลิ้น = พระชิวหา เล็บ = พระนขา
หู = พระกรรณ รักแร้ = พระกัจฉะ
ไหปลาร้า = พระรากขวัญ ท้อง = พระอุทร
บ่า = พระอังสะ สะดือ = พระนาภี
มือ = พระหัตถ์ สีข้าง = พระปรัศว์
หลัง = พระปฤษฎางค์ ตะโพก = พระโสณี
ตัก = พระเพลา เข่า = พระชานุ
เท้าทั้งคู่ = พระยุคลบาท ไต = พระวักกะ
ตับ = พระยกนะ ปอด = พระปับผาสะ
2. หมวดเครื่องอุปโภค บริโภค
ตรา = พระราชลัญจกร กระโถนใหญ่ = พระสุพรรณราช
พานหมาก = พานพระศรี กระโถนเล็ก = พระสุพรรณศรี
หมวก = พระมาลา แว่นตา = ฉลองพระเนตร
ร่ม = พระกลด มีดโกน = พระแสงกรรบิด
ช้อน = ฉลองพระหัตถ์ช้อน น้ำหอม = พระสุคนธ์
ข้าว = พระกระยาเสวย ยาถ่าย = พระโอสถประจุ
เหล้า = น้ำจัณฑ์ หม้อน้ำ = พระเต้า
ม่าน = พระวิสุตร ประตู = พระทวาร
ปิ่น = พระจุฑามณี ปืน = พระแสงปืน
3. หมวดขัตติยตระกูล
ปู่ , ตา = พระอัยกา ย่า ยาย = พระอัยกี
ลุง (พี่ของพ่อ) = พระปิตุลา ป้า (พี่ของพ่อ) = พระปิตุจฉา
ลุง (พี่ของแม่) = พระมาตุลา ป้า (พี่ของแม่) = พระมาตุจฉา
อาชาย = พระปิตุลา อาหญิง = พระปิตุจฉา
พ่อ = พระชนก แม่ = พระชนน
บุตรชาย = พระโอรส บุตรสาว = พระธิดา
หลาน = พระนัดดา เหลน = พระนัดดา
สามี = พระสวามี ภรรยา = พระมเหสี
พ่อตา = พระสัสสุระ แม่ยาย = พระสัสสุ
ลูกเขย = พระชามาดา ลูกสะใภ้ = พระสุณิสา
4. หมวดกริยา
ไป = เสด็จพระราชดำเนิน กิน = เสวย
นอน = บรรทม สบาย = ทรงพระสำราญ
ป่วย = ทรงพระประชวร ตัดผม = ทรงเครื่องใหญ่
่อ่านหนังสือ = ทรงพระอักษร ดู = ทอดพระเนตร
รัก = โปรด หัวเราะ = ทรงพระสรวล
กั้นร่มให้ = อยู่งานพระกลด ให้ = พระราชทาน
5. หมวดคำที่ใช้กับพระสงฆ์
เชิญ = นิมนต์ ไหว้ = นมัสการ
กิน = ฉัน นอน = จำวัด
สวดมนต์ = ทำวัตร โกนผม = ปลงผม
อาบน้ำ = สรงน้ำ ขอโทษ = ขออภัย
บิดา , มารดา = โยม ผู้หญิง = สีมา
ปวย = อาพาธ ตาย = ถึงแก่มรณภพ
ยา = โอสถ เรือน , ที่พัก = กุ ฎิ
บวช = บรรพชา นักบวช = บรรพชิต
คำราชาศัพท์ คือ คำสุภาพที่ใช้ให้เหมาะสมกับฐานะของบุคคลต่างๆ คำราชาศัพท์เป็นการกำหนดคำและภาษาที่สะท้อนให้เห็นถึงวัฒนธรรมอันดีงามของไทย แม้คำราชาศัพท์จะมีโอกาสใช้ในชีวิตน้อย แต่เป็นสิ่งที่แสดงถึงความละเอียดอ่อนของภาษาไทยที่มีคำหลายรูปหลายเสียงในความหมายเดียวกัน และเป็น ลักษณะพิเศษของภาษาไทย โดยเฉพาะ ซึ่งใช้กับบุคคลกลุ่มต่างๆ ดังต่อไปนี้
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ
พระบรมวงศานุวงศ์
พระภิกษุสงฆ์ สามเณร
ขุนนาง ข้าราชการ
สุภาพชน
บุคคลในกลุ่มที่ 1 และ 2 จะใช้ราชาศัพท์ชุดเดียวกัน เช่นเดียวกับบุคคลในกลุ่มที่ 4 และ 5 ก็ใช้คำราชาศัพท์ในชุดเดียวกันและเป็นคำราชาศัพท์ที่เราใช้อยู่เป็นประจำในสังคมมนุษย์เราถือว่าการให้เกียรติแก่บุคคลที่เป็นหัวหน้าชุมชน หรือผู้ที่ชุมชนเคารพนับถือนั้น เป็นวัฒนธรรมอย่างหนึ่งของมนุษยชาติ ทุกชาติ ทุกภาษา ต่างยกย่องให้เกียรติแก่ผู้เ ป็นประมุขของชุมชนด้วยกันทั้งสิ้น ดังนั้นแทบทุกชาติ ทุกภาษาจึงต่างก็มี คำสุภาพ สำหรับใช้กับประมุขหรือผู้ที่เขาเคารพนับถือ จะมากน้อยย่อมสุดแต่ขนบประเพณีของชาติ และจิตใจของประชาชนในชาติว่ามีความเคารพในผู้เป็นประมุขเพียงใด เมืองไทยเราก็มีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขของชาติ และพระประมุขของเรา แต่ละพระองค์ทรงพระปรีชาสามารถ จึงทำให้ประชาชนส่วนใหญ่มีความ เคารพสักการะอย่างสูงสุดและมีความจงรกภักดีอย่างแนบแน่นตลอดมานับตั้งแต่โบราณกาลจนถึงปัจจุบันคำราชาศัพท์เริ่มมีมาตั้งแต่สมัยใด
ในแหล่งอ้างอิงบางฉบับได้ให้ข้อสันนิษฐานไว้ว่า คนไทยเริ่มใช้คำราชาศัพท์ในรัชสมัยพระธรรมราชาลิไท พระร่วงองค์ที่ 5 แห่งสุโขทัย เพราะศิลาจารึกต่างในแผ่นดินนั้น รวมทั้งบทพระราชนิพนธ์ของท่าน คือ ไตรภูมิพระร่วง ปรากฏว่ามีคำราชาศัพท์อยู่หลายคำ เช่น ราชอาสน์ พระสหาย สมเด็จ ราชกุมาร เสด็จ บังคม เสวยราชย์ ราชาภิเศก เป็นต้น
บางท่านกล่าวว่า คำราชาศัพท์นั้นเริ่มใช้ในสมัยกรุงศรีอยุธยา เพราะพระปฐมบรมกษัตริย์ที่ทรงสร้างกรุงศรีอยุธยา ทรงนิยมเขมร ถึงกับเอาลัทธิและภาษาเขมรมาใช้ เช่น เอาคำว่า "สมเด็จ" ซึ่งเขมรใช้เป็นคำนำพระนามพระเจ้าแผ่นดินมาเป็นคำนำพระนามของพระองค์ และใช้ภาษาเขมรเป็นราชาศัพท์
และจากหลักฐานที่พบข้อความในศิลาจารึกวัดศรีชุม กล่าวถึงเรื่องตั้งราชวงศ์และเมืองสุโขทัยตอนหนึ่งมีความว่า "พ่อขุนผาเมืองจึงอภิเสกพ่ขุนบางกลางหาวใหเมืองสุโขไท" คำว่า "อภิเษก" นี้เป็นภาษาสันสกฤต ไทยเรารับมาใช้สำหรับพิธีการแต่งตั้งตำแหน่งชั้นสูง จึงอยู่ในประเภทราชาศัพท์ และพิธีนี้มีมาตั้งแต่ราชวงศ์สุโขทัย จึงน่าสงสัยว่าในสมัยนั้นอาณาจักรสุโขทัยนี้ ก็คงจะมีการใช้คำราชาศัพท์บางคำกันแล้ว
หิน เกิดจากการรวมตัวของแร่ธาตุและสารต่างๆบนพื้นผิวโลก แบ่งออกเป็น 3 ประเภท คือ
1. หินอัคนี เกิดจากการหลอมเหลวภายใต้เปลือกโลก และไหลออกมาตามรอยแยกของเปลือกโลก เมื่อเกิด ภูเขาไฟระเบิด ซึ่งต่อมาเย็นตัวกลายเป็นก้อนแข็งเช่น
- หินแกรนิต เนื้อหินเป็นผลึกขนาดใหญ่ มีความแวววาว มีความแข็ง นิยมใช้ก่อสร้างอาคาร
- หินบะซอลต์ เนื้อมีสีคล้ำ ไม่มีความแวววาว เนื้อหินละอียด มีรูพรุน นิยมใช้ก่อสร้าง
- หินพัมมิซ เนื้อหินแข็งและสาก มีรูพรุน น้ำหนักเบา สามารถลอยน้ำได้ นิยมใช้ทำวัสดุขัดถู
- หินออบซิเดียน เนื้อหินมีลักษณะเหมือนแก้ว มีสีดำ สีเรียบ นิยมใช้ทำอาวุธโบราณ
2. หินชั้น (หินตะกอน) คือหินที่เกิดจากการทับถามของซากพืช-ซากสัตว์ และตะกอนต่างๆ ถูกกระแสน้ำ กระแสลมพัดพา เมือสะสมหรือถูกแรงอัดนานๆก็จะแน่นกลายเป็นหิน และพบร่องรอยของฟอสซิล
- หินทราย ประกอบด้วยทรายเกาะกันแน่น นิยมใช้ทำหินลับมีดและก่อสร้าง
- หินกรวด เกิดจากรวด ทราย ทับถมกัน นิยมใช้ทำถนนหรือหินประดับ
- หินปูน เกิดจากเปลือกหอย หรือซากสัตว์เล็กๆ ทับถมกันใต้ทะเล บางก้อนจะมีหอยทะเลติดอยู่ นิยมใช้ทำปูนขาว และผสมคอนกรีต
- หินดินดาน เกิดจากการทับถมของโคลนและดินเหนียว ซึ่งมีลักษณะเป็นชั้นบางๆ กระเทาะเป็นแผ่นได้ง่าย เหมาะสำหรับใช้ทำปูนซีเมนต์ อุตสาหกรรมดินเผาและเซรามิก
3. หินแปร คือหินที่เปลี่ยนแปลงจากหินอัคนีหรือหินชั้น เพราะถูกความร้อน ความกดดันภายในโลก
- หินชนวน แปรสภาพมาจากหินดินดาน เนื้อละเอียด ผิวเรียบ ใช้ทำกระดานชนวน ทำแผ่นอิฐปูทางเดิน
- หินอ่อน แปรสภาพมาจากหินปูน มีสีขาว นิยมใช้ทำหินประดับอาคารและแกะสลัก
- หินไนส์ แปรสภาพมาจากหินแกรนิต มีความแข็งแรงและทนทานมาก นิยมใช้ทำโม่และครก
- หินควอร์ตไซต์ แปรสภาพมาจากหินทราย มีลักษณะเป็นเม็ด ทำกรวดคอนกรีต หินอัดเม็ด และวัสดุทนไฟ